ابراهیم شعشاعی
شیخ عبدالفتاح شعشاعی یکی از نامدارترین و تأثیرگذارترین قاریان قرآن کریم در تاریخ مصر و جهان اسلام است. صدای روحانی، تلاوت متین و نفوذ معنوی کلامش، او را به اسطوره‌ای در قرائت قرآن بدل ساخت. تلاوت‌های او نه‌تنها نسل خود، بلکه قرن‌های بعد را نیز متأثر کرده و همچنان الهام‌بخش مشتاقان قرآن است. در این زندگینامه، نگاهی موشکافانه و مستند به زندگی، آثار، خدمات و میراث ماندگار این قاری بزرگ خواهیم داشت.
تولد و خانواده
عبدالفتاح مصطفی شعشاعی در روز ۲۱ مارس ۱۸۹۰ میلادی، برابر با سال ۱۳۰۷ هجری قمری، در روستای «شعشاع» از توابع مرکز أشمون در استان منوفیه مصر دیده به جهان گشود. روستایی که بعدها نامش با نام او گره خورد و آوازه یافت. پدر او، شیخ محمود ابراهیم شعشاعی، از اهالی دین‌مدار و اهل قرآن بود که در میان مردم به تقوا، دانش دینی و حسن خلق شهره بود.
عبدالفتاح از همان کودکی تحت تربیت قرآنی قرار گرفت و پدرش که خود اهل حفظ و قرائت قرآن بود، اولین استاد او شد به این ترتیب، محیط خانوادگی سرشار از ایمان، اخلاق اسلامی و علاقه به کلام الهی، بستر مناسبی برای رشد روح و صوت او فراهم کرد.
آغاز مسیر قرآنی
عبدالفتاح در سن ۱۰ سالگی موفق شد کل قرآن کریم را حفظ کند؛ دستاوردی که حاصل تلاش، استعداد و تعلیم مستمر پدر بود. پس از اتمام حفظ، برای آموزش اصول و فنون تجوید و قرائت به شهر طنطا سفر کرد. در مسجد احمدی، که یکی از پایگاه‌های مهم علوم دینی در دل دلتای مصر بود، تحت تعلیم استادان برجسته‌ای همچون شیخ بیومی قرار گرفت.
با تشویق استادانش، که نبوغ و صدای ویژه او را درک کرده بودند، به قاهره رفت و در دانشگاه الازهر، معتبرترین مرکز علوم اسلامی، به ادامه تحصیل پرداخت. در آنجا اصول تلاوت، علوم قرآنی، وقف و ابتدا، الحان عربی و فنون صوتی را به‌صورت علمی آموخت. همین پایه‌گذاری دقیق علمی، موجب شد سبک قرائت او به‌غایت متین، دقیق و غنی باشد.
آغاز شهرت و محبوبیت
نخستین درخشش شعشاعی در شب میلاد امام حسین (علیه‌السلام) در یکی از محافل بزرگ قاهره رخ داد. در این جلسه معنوی، قاریان بزرگی چون محمد رفعت، احمد ندا و علی محمود حضور داشتند. تلاوت دلنشین و نافذ شعشاعی همه را مجذوب ساخت و پس از آن نام او در حلقه قاریان طراز اول مطرح شد.
به‌تدریج، دعوت از او برای تلاوت در محافل رسمی، ملی و مذهبی افزایش یافت. در مراسم تدفین و یادبود شخصیت‌هایی همچون سعد زغلول (رهبر انقلابی مصر)، محمد محمود پاشا (نخست‌وزیر مصر) و بسیاری دیگر از سران دولت، قرائت او زینت‌بخش مراسم شد. صدای ملکوتی‌اش در دل و جان مردم نشست و او را به «قاری ملت» تبدیل کرد.
ورود به رادیو و انتشار جهانی صدا
در سال ۱۹۳۴ میلادی، رادیو مصر آغاز به کار کرد. نخستین قاری رسمی رادیو، استاد محمد رفعت بود. پس از مدتی، شیخ عبدالفتاح شعشاعی نیز به‌عنوان دومین قاری رسمی به رادیو پیوست. هرچند در ابتدا برخی از علمای آن دوران، تلاوت قرآن از طریق رادیو را جایز نمی‌دانستند، اما با صدور فتوای جواز و گسترش پذیرش عمومی، تلاوت‌های او از طریق رادیو به خانه‌های مردم راه یافت.
صدای ملکوتی او در سراسر مصر، سودان، شامات، عراق و حتی شمال آفریقا شنیده شد و شهرتش از مرزها عبور کرد. بسیاری از مردم، لحظه‌شماری می‌کردند تا صدای او از رادیو پخش شود و با آن دل و جان را صفا دهند.
هنر ابتهال و گروه تواشیح
عبدالفتاح شعشاعی در کنار قرائت قرآن، هنرمند برجسته‌ای در عرصه ابتهال و تواشیح نیز بود. در دهه ۱۹۲۰، گروهی از مبتهلین و آهنگ‌سازان مذهبی را گرد هم آورد و به اجرای تواشیح پرداخت. از جمله افراد شاخص این گروه، زکریا احمد، آهنگ‌ساز برجسته مصری، بود. ترکیب نغمه‌های اصیل مصری با صدای آسمانی شعشاعی، شور معنوی ویژه‌ای در محافل مذهبی ایجاد می‌کرد.
اما در سال ۱۹۳۰، به‌دلیل بیماری حنجره و توصیه پزشکان، از ادامه فعالیت در ابتهال خودداری کرد و تمام تمرکز خود را بر قرائت قرآن گذاشت.
قرائت در مسجدالحرام و مسجدالنبی
در سال ۱۹۴۸، شیخ شعشاعی به حج مشرف شد. در این سفر، به عنوان نخستین قاری تاریخ اسلام، در مسجدالحرام و مسجدالنبی، قرآن را با استفاده از بلندگو تلاوت کرد. همچنین در عرفات و مشعر نیز تلاوت‌هایی داشت. صدای او، همراه با تکبیر حجاج، طنین انداخت و با استقبال گسترده مواجه شد. این رخداد نقطه عطفی در تاریخ تلاوت قرآن در اماکن مقدس به شمار می‌رود.
سفر به عراق و ماجرای پر فراز و نشیب
در سال ۱۹۵۴، استاد مصطفی اسماعیل از سوی دربار عراق دعوت شد. شیخ شعشاعی که به همراه او به عراق رفته بود، ابتدا دعوت رسمی نداشت و قصد بازگشت به مصر را داشت. اما با وساطت استاد شعيشع و عنایت ویژه محافل دینی عراق، برای اجرا باقی ماند. تلاوت‌های او در بغداد، کاظمین و سامرا، با استقبال کم‌نظیر روبه‌رو شد و به‌عنوان تلاوت‌هایی ماندگار در تاریخ ثبت گردید.
مسئولیت‌ها و افتخارات
شیخ شعشاعی در دوره‌ای به‌عنوان قاری رسمی مساجد بزرگ قاهره چون مسجد سیده نفیسه و مسجد حضرت زینب (س) منصوب شد. تلاوت‌های او در این اماکن مقدس، به عنوان الگویی برای قاریان نسل بعد شناخته می‌شود.
در سال ۱۹۹۰، دولت مصر به‌پاس خدمات قرآنی برجسته او، جایزه علوم و فنون کشور را پس از مرگش به خانواده‌اش اهدا کرد.
سبک تلاوت و تأثیرگذاری
سبک قرائت شعشاعی، آمیزه‌ای از علم، احساس، معنا، صدا و تصویرگری بود. او قادر بود با استفاده از نغمه‌های دقیق و تسلط بر معانی، تصاویر قرآنی را برای شنونده مجسم کند. همین ویژگی بود که شیخ علی جمعه، مفتی سابق مصر، او را «فنان‌القراء» (هنرمند قاریان) نامید. صدای پرطنین او با طمأنینه، بدون افراط در تحریر و با رعایت وقف و ابتدا، مخاطب را مستقیماً به حقیقت قرآن وصل می‌کرد.
رهبر انقلاب اسلامی ایران، آیت‌الله خامنه‌ای، درباره او چنین فرمودند:
«عبدالفتاح شعشاعی یکی از اثرگذارترین قراء مصری است. نفسش کوتاه است ولی تأثیر تلاوتش بسیار زیاد. تلاوت‌هایش ماندگار و الهام‌بخش هستند.»
رحلت
پس از سال‌ها خدمت به قرآن، سرانجام در روز ۱۱ نوامبر ۱۹۶۲ (برابر با ۴ رجب ۱۳۸۲ هجری قمری)، شیخ عبدالفتاح شعشاعی در سن ۷۲ سالگی دار فانی را وداع گفت. پیکر او با شکوهی مثال‌زدنی تشییع شد و در خاک وطنش آرام گرفت. جامعه قرآنی مصر و جهان اسلام یکی از پرچم‌داران تلاوت را از دست داد.
میراث ماندگار
میراث شعشاعی فراتر از صداهای ضبط‌شده اوست. شاگردان فراوانی از مکتب او بهره‌مند شدند. فرزند او، شیخ ابراهیم شعشاعی، راه پدر را ادامه داد و تا سال‌ها در محافل قرآنی حضور داشت. امروزه تلاوت‌های او در رسانه‌ها، وب‌سایت‌ها، اپلیکیشن‌ها و مجالس قرآن پخش می‌شود و صدایش همچنان دل‌های مؤمنان را می‌نوازد.
شیخ عبدالفتاح شعشاعی نه فقط یک قاری بزرگ، بلکه یک مدرسه کامل قرآنی بود. او توانست هنر تلاوت را با روحانیت کلام الهی در هم آمیزد و اثری جاودانه از خود بر جای گذارد. صدای او صدای ایمان، معرفت و جمال قرآن بود و تا امروز در گوش جان اهل دل طنین‌انداز است.
